Tak jak pozostałe dyscypliny uprawiane na łyżwach, łyżwiarstwo szybkie zrodziło się w XIX wieku. Pierwsze zawody rozegrać miano już w 1801 roku w Holandii. Dyscyplina zyskała popularność również w Skandynawii. Od 1863 roku norweskie miasto Christiania regularnie gościło najlepszych łyżwiarzy na organizowanych przez siebie zawodach.

W 1884 roku rozegrano pierwsze amatorskie mistrzostwa świata, których zwycięzcą został Norweg Axel Paulsen. Pięć lat później w Amsterdamie odbyły się już w pełni oficjalne i uznawane odtąd za pierwsze mistrzostwa świata w łyżwiarstwie szybkim zawody. Jako pierwszy mistrz świata do historii przeszedł Holender Jaap Eden.

W 1892 roku powołano do życia Międzynarodowy Związek Łyżwiarstwa (International Skating Union – ISU). Już w pierwszym roku swojej działalności, związek ujednolicił zasady ścigania i przede wszystkim długość dystansów, które od tamtego momentu zaczęły obowiązywać na mistrzostwach świata: 500 m, 1500 m, 5000 m i 10,000 m.

Wkrótce potem, bo już w 1914 roku, dyscyplina zadebiutować miała na zimowych igrzyskach olimpijskich, plany te pokrzyżował jednak wybuch I wojny światowej. Łyżwiarstwo szybkie w programie olimpijskim pojawiło się ostatecznie na igrzyskach w Chamonix w 1924 roku.

Kobiety na łyżwach zaczęły ścigać się w latach 30-tych XX wieku, ale Międzynarodowy Związek Łyżwiarstwa zaczął organizować oficjalne zawody dla pań dopiero od 1936 roku. Cztery lata wcześniej łyżwiarstwo kobiece zadebiutowało na igrzyskach olimpijskich jako dyscyplina pokazowa, ale oficjalnie do programu imprezy zostało włączone dopiero w 1960 roku.


SHORT TRACK
W międzyczasie coraz większą popularność zaczęły zdobywać wyścigi na krótkim dystansie, tzw. short track, który z czasem ewoluował w odrębną dyscyplinę. W tym przypadku zawodnicy startują w 4-6 osobowych grupach i w przeciwieństwie do łyżwiarstwa szybkiego na długich dystansach, ścigają się oni bezpośrednio ze sobą, a o pozycji w końcowej klasyfikacji decyduje miejsce wywalczone w wyścigu. Tor w tym przypadku jest wyznaczany na tafli lodowiska, a jego pętla standardowo wynosi 111,12 m.

Międzynarodowy Związek Łyżwiarstwa zaakceptował status short tracku jako nowej, odrębnej dyscypliny w 1967 roku, ale oficjalne zawody zaczął organizować dopiero od 1976 roku. Pierwsze mistrzostwa świata w łyżwiarstwie szybkim na krótkim dystansie odbyły się w Meudon-la-Foret we Francji w 1981 roku, a jako dyscyplina olimpijska shor track pojawił się po raz pierwszy na zimowych igrzyskach olimpijskich w Albertville w 1992.


ZMIANY TECHNOLOGICZNE
Ważnym wydarzeniem w historii dyscypliny było wprowadzenie bardziej aerodynamicznych, ściśle przylegających i okrywających całe ciało kostiumów. Za prekursora tego typu strojów uznaje się szwajcarskiego łyżwiarza, Franza Krienbühla.

Prawdziwą rewolucję przyniosło wprowadzenie nowego typu łyżew, w których zrezygnowano ze sztywnego przymocowania ostrza łyżwy do buta, na rzecz zawiasu na przedzie łyżwy (but odrywa się od ostrza w czasie jazdy). Rozwiązanie to pozwoliło na utrzymanie dłuższego kontaktu ostrza z lodem oraz zwiększyło mobilność kostki w czasie jazdy, zwłaszcza na zakrętach. W rezultacie ruchy łyżwiarzy stały się bardziej naturalne. Łyżwy z zawiasem (clap skate) zaczęto stosować od sezonu 1984/1985, ale sama ich idea pojawiła się już na początku lat 90-tych.

W obrębie łyżwiarstwa szybkiego wyróżnić możemy pięć konkurencji:

• Kombinacja (Allround) – najstarszy format zawodów, w którym zawodnicy przejeżdżają kolejno wszystkie dystanse: 500 m, 1500 m, 5000 m i 10000 m. Wygrywa zawodnik z najlepszym czasem wszystkich czterech przejazdów, więc teoretycznie zwycięzca całej konkurencji nie musi wygrać żadnego z poszczególnych wyścigów (zasadę tą ustalano w 1983 roku, wcześniej gwarancją zwycięstwa było uzyskanie najlepszego czasu na trzech dystansach). Czasy przeliczane są na punkty za pomocą systemu zwanego samologiem. Wszystkie czasowe wyniki konwertowane są tak, by można było wyrazić je w jednostkach pierwszego, 500-metrowego dystansu: by obliczyć punkty zdobyte na 1000-metrowym dystansie dzieli się czas tego przejazdu na pół, za dystans 1500 –metrowy – na trzy i tak dalej. Dla przykładu, jeśli łyżwiarz pokona 500 metrów w czasie 40 sekund – otrzymuje 40 punktów. Jeśli pokonanie dystansu 1500 metrów (3x500) zajmie mu dwie minuty (120 minut= 3x40 minut) również za ten dystans otrzymuje 40 punktów. Punkty za wszystkie dystanse sumuje się, a zwycięzcą zostaje łyżwiarz z najmniejszą liczbą punktów (a więc w praktyce z najlepszym czasem).
• Sprint – zawody dwudniowe: każdego dnia zawodnik pokonuje dystans 500 i 1000 m, jednego dnia na torze wewnętrznym, drugiego na zewnętrznym (lub na odwrót). System punktacji jest taki sam jak w kombinacji (samolog).
• Pojedyncze dystanse – w przypadku tej formuły organizuje się osobne zawody dla poszczególnych dystansów. Kobiety rywalizują na dystansie 500 m, 1000 m, 1500 m i 3000 m, mężczyźni - 500 m, 1000 m, 1500 m, 5000 m i 10000 m. Sporadycznie rozgrywa się również nieoficjalne zawody na dystansie 100 metrów i 1 mili. Poza oficjalnymi zawodami Międzynarodowego Związku Łyżwiarskiego, na dłuższych nieolimpijskich dystansach ścigają się również kobiety, najczęściej jest to dystans 10000 m. W przypadku zawodów na dystansie 500 metrów z reguły rozgrywa się dwa wyścigi, tak by każdy zawodnik miał sposobność jazdy na torze wewnętrznym i zewnętrznym, co ma wyeliminować potencjalną nierówność szans. Format rozgrywany najczęściej na zawodach z cyklu Pucharu Świata.
• Wyścig drużynowy – jest najnowszą konkurencją, wprowadzaną na zimowe igrzyska olimpijskie dopiero w 2006 roku. W każdym wyścigu rywalizują po dwie trzyosobowe drużyny. Na dystansie sześciu okrążeń dla kobiet i ośmiu dla mężczyzn. Wyścig zaczyna się w połowie prostej startowej, a drużyny ustawiają się po przeciwnych stronach toru (tylko na wewnętrznym torze). Dokładne reguły przeprowadzania konkurencji różnią się w zależności od rodzaju zawodów. Na igrzyskach olimpijskich rozgrywa się kilka rund, z których kolejno wypadają przegrane drużyny. W mistrzostwach świata i zawodach o Puchar Świata odbywa się tylko jeden wyścig, a o końcowej klasyfikacji decydują czasy uzyskane przez każdą z drużyn. W formacie olimpijskim, drużyna która wyprzedzi przeciwników jest automatycznym zwycięzcą, a bieg nie jest kontynuowany. W praktyce jednak, dystans jest tak krótki, że wyprzedzania zdarzają się bardzo rzadko. Rywalizację kończy również upadek którejś z drużyn.
• Maraton – konkurencja rozgrywana na ekstremalnie długich dystansach. Na zawodach w hali (na sztucznym torze) odbywają się wyścigi na dystansie ok. 40 km, a więc zbliżonym do tradycyjnych, biegowych maratonów. Przeprowadza się jednak również wyścigi maratońskie poza halą, na torze naturalnym, gdzie dystans ten może sięgnąć nawet 200 km. Najsłynniejszym tego typu wyścigiem jest Elfstedentocht – wyścig po jedenastu miastach, który odbywa się w Holandii. Trasa wyścigu przebiega po zamarzniętych kanałach, rzekach i jeziorach. Innym znanym maratonem łyżwiarskim jest odbywający się w Kanadzie International Big Rideau Lake Speed Skating Maraton.

Obecnie w konkurencjach łyżwiarstwa szybkiego stosowane są łyżwy wyposażone w zawias na przedzie buta (clap skate). Ostrze nie jest na stałe przymocowane do buta, co sprzyja wykonywaniu przez łyżwiarzy bardziej naturalnych ruchów a w efekcie pozwala na osiąganie większych prędkości. Ostrze łyżwy jest długie i proste, liczy sobie ok. 13 mm grubości i 38 do 43 centymetrów długości, w zależności od wzrostu i preferencji łyżwiarza.

Zgodnie z przepisami, strój łyżwiarza musi odwzorowywać kształt ludzkiego ciała, przez co wykluczone jest na przykład stosowanie kasków z wydłużonym tyłem jak u kolarzy. Stałemu postępowi technologicznemu podlega materiał strojów, który w jak największym stopniu ma złagodzić opór powietrza. Często stosowaną praktyką jest strój z przyczepioną doń dodatkową, nie grubszą niż 3 cm, „warstwą aerodynamiczną”.

Wyposażenie łyżwiarza szybkiego uzupełniają wreszcie okulary lub gogle, których noszenie zapobiec ma wysuszaniu się oczu, a co za tym idzie, spadkowi widoczności.