Za twórcę koszykówki uznaje się profesora pracującego na uniwersytecie McGill w Kanadzie, Jamesa Naismitha. Z troski o dobrą formę fizyczną i zapewnienie rozrywki swoim uczniom w sezonie zimowym, w którym nie mogli grać w popularne wówczas rugby, przybił dwa kosze z brzoskwiniowego drzewa w dwóch końcach sali gimnastycznej i opracował, wtedy jeszcze bardzo uproszczone, zasady gry w nowym sport – koszykówkę.

W następnych latach reguły ulegały kolejnym modyfikacjom. W 1894 roku na boisku dodano linię rzutów wolnych, zza której celne trafienia warte były wówczas 2 punkty (trzema punktami nagradzano każdy celny rzut z gry, niezależnie od miejsca jego wykonywania). Rok później ustalono ostatecznie liczbę zawodników jednej drużyny mogących jednocześnie przebywać na boisku do pięciu, a piłkę futbolową, którą grano dotychczas zastąpiono większą, produkowaną specjalnie na potrzeby nowej dyscypliny. W 1989 roku wprowadzono możliwość kozłowania, która pozwalała zawodnikom na swobodne przemieszczanie się na boisku. W tym samym roku w Stanach Zjednoczonych ruszyły pierwsze amatorskie ligi koszykarskie.

Nowa dyscyplina zyskiwała coraz to większą popularność nie tylko na terytorium Ameryki Północnej – na początku XX wieku w koszykówkę grało już pół Europy. W 1932 roku powstało Międzynarodowe Stowarzyszenie Piłki Koszykowej FIBA, cztery lata później koszykówka zadebiutowała na Igrzyskach Olimpijskich w Berlinie (jako dyscyplina pokazowa pojawiła się już na Olimpiadzie w St. Louis w 1904 roku). Pierwsze Mistrzostwa Europy zorganizowano w Genewie w 1935 roku. Najbardziej znana na świecie zawodowa liga koszykarska - National Basketball Association (NBA) utworzona została w 1946 roku w Stanach Zjednoczonych. W latach 1946 – 1949 rozgrywki toczono pod nazwą Basketball Association of America (BAA).

Największą ekspansję koszykówki przyniosły lata 80. i 90. XX wieku, w których światową popularność zdobyli zawodowi koszykarze z amerykańskiej ligi NBA. Olimpijskie pojedynki trzech kolejnych generacji „Dream Teamu” elektryzowały publiczność na całym świecie. W tych czasach grały takie ikony współczesnej koszykówki jak Michael Jordan, Magic Johnson, Karl Malone czy Shaquille O'Neal.


KOSZYKÓWKA W POLSCE
Polska koszykówka swój najlepszy okres przeżywała w latach 60-tych (męska - wicemistrzostwo Europy we Wrocławiu w 1963 roku, brązowy medal w 1965 i 1967) i 80-tych (kobieca – dwa wicemistrzowskie tytuły wywalczone na mistrzostwach europy). Zmagania w ramach Polskiej Ligii Koszykówki toczą się regularnie od sezonu 1947/1948. Polski Związek Koszykówki (PZKosz) założony został w 1957 roku w Warszawie.

Mecze koszykówki rozgrywane są pomiędzy dwoma pięcioosobowymi drużynami, których celem jest trafianie piłki do zawieszonego na wysokości 3,05 metra kosza, za co przyznawane są im punkty. Wygrywa zespół, który zgromadzi więcej punktów. Rzuty w koszykówce punktowane są w następujący sposób: jeden punkt za udany rzut osobisty z linii rzutów wolnych (w odległości 4 metrów od środka obręczy, w NBA – 3,96); dwa za rzut z akcji wykonany z odległości mniejszej niż linia rzutów za trzy punkty (FIBA - 6,25 metrów od obręczy, NBA - 7,24 metrów); trzy punkty za rzut zza linii rzutów za trzy punkty.

Boisko do gry w koszykówkę to twarda i płaska powierzchnia o 28 metrach długości i 15 metrach szerokości. Przez jego środek powinna przebiegać linia równoległa do linii końcowych. Na środku boiska powinno znajdować się koło, którego średnicę stanowi linia środkowa, a promień ma długość 1,8 metra.

Mecz koszykówki składa się czterech kwart trwających 10 minut (FIBA) lub 12 minut (NBA). Przerwa pomiędzy połowami trwa 15 minut, pomiędzy pozostałymi dwoma kwartami 2 minuty.

BŁĘDY I KARY
Za naruszenie przepisów związanych z zetknięciem z przeciwnikiem, a także z niesportowym zachowaniem, sędzia meczu odgwizduje faul. Do niedopuszczalnych zachowań na boisku zalicza się trzymanie, blokowanie, szarpanie, powstrzymywanie przeciwnika ręką, ramieniem, biodrem, kolanem lub stopą. Jeśli sfaulowany zawodnik jest w trakcie akcji rzutowej, przysługuje mu rzut zza linii rzutów wolnych (w zależności od sytuacji mogą to być dwa albo trzy rzuty). Przewinienie na zawodniku nie będącym w akcji rzutowej kończy się przyznaniem piłki drużynie poszkodowanego. Zawodnik musi opuścić boisko po piątym popełnionym przez siebie faulu (w NBA po szóstym), a na jego zmianę trener ma 30 sekund. Ukaranie całej drużyny następuje po czterech faulach jej zawodników w trakcie jednej kwarty.

Poza faulami, sędziowie mają prawo odgwizdać różnego rodzaju błędy popełniane przez zawodników. Błąd 3 sekund polega na przebywaniu zawodnika atakującego ponad 3 sekundy w strefie podkoszowej (tzw. trumnie) bez oddania rzutu albo podania.

Błąd 5 sekund jest odgwizdywany w sytuacji, w której zawodnik po wznowieniu gry trzyma piłkę i przez 5 sekund nie rozpoczyna akcji swojej drużyny.

Błąd ośmiu sekund popełniany jest przez drużynę, która nie wyprowadzi piłki w pole ataku po tym jak jeden z jej zawodników wejdzie w jej posiadanie na swoim polu obronnym. Po 24 sekundach od tego momentu, zawodnik drużyny przejmującej piłkę musi oddać rzut na kosz, a piłka musi dotknąć obręczy. Jeśli to nie nastąpi, odgwizdywany jest błąd 24 sekund. Konsekwencją każdego z tych błędów jest przerwanie gry i oddanie piłki przeciwnikowi. Takim samym skutkiem kończy się wybicie piłki poza boczną lub końcową linię boiska przez zawodnika którejś z drużyn (aut).