Historia żużla sięga początków XX wieku, dokładnie roku 1909, kiedy to w Stanach Zjednoczonych zaczęto organizować pierwsze zawody na torach miękkich. Zawodnicy ścigali się początkowo na motocyklach drogowych. Sport ten następnie zaczął być uprawiany w Kanadzie i Australii. Ścigano się na nawierzchniach trawiastych lub ziemnych (np. na torach kolarskich lub na torach do wyścigów chartów).

Za początek nowoczesnego sportu żużlowego w zorganizowanej formie uznaje się zawody motocyklowe zorganizowane 15 grudnia 1923 roku w West Maitland (Australia). Zawody zorganizował Nowozelandczyk J. Hoskins, a odbyły się one na torze do wyścigów kłusaków. Żużel w tamtych czasach nazywany był w języku angielskim dirt-trackiem. Pierwsze europejskie zawody w dirt-tracku odbyły się
w Wielkiej Brytanii, gdzie żużel szybko zyskał popularność. Zawody odbyły się w 25 czerwca 1927 roku w Manchesterze. Zawody w High Beach rozegrane 19 lutego 1929 roku oglądało już ponad 30 tysięcy widzów. W tamtych czasach najprawdopodobniej używano żużla do uzupełniania nawierzchni, a gdy zorientowano się w zaletach tego materiału (możliwość wykonywania poślizgu bocznego tylnego koła podczas pokonywania łuków) zaczęto świadomie stosować ten typ nawierzchni. Tory do wyścigów kłusaków miały długość od ok. 800 do ok. 1600 metrów. W 1929 roku ruszyła pierwsza na świecie regularna liga żużlowa, znana dzisiaj jako British Elite League,
a od roku 1936 rokrocznie (z przerwą w latach 1939-1948) organizowane są indywidualne mistrzostwa świata. Pierwszym indywidualnym mistrzem świata na żużlu został w Londynie Australijczyk Lionel van Praag.

ŻUŻEL W POLSCE
Pierwsze indywidualne mistrzostwa Polski w żużlu rozegrane zostały 7 sierpnia 1932 roku w Mysłowicach. W tamtych czasach używano przeważnie motocykli sportowych o różnych pojemnościach silników (wymuszało to podział na klasy – 250, 350 i 500 cm³), które przystosowywano tylko do wyścigów na żużlu. Pierwsza polska regularna liga żużlowa bez podziału na klasy zorganizowana została w 1948 roku.

Motocykle używane w sporcie żużlowym różnią się od motocykli, które mamy okazję widywać na drogach. Przede wszystkim nie posiadają one ani skrzyni biegów, ani hamulców. Ich konstrukcja przystosowana jest do skrętów wyłącznie w lewo oraz do wykonywania tzw. ślizgu kontrolowanego podczas pokonywania łuków.

Pojemność silników motocykli używanych w żużlu klasycznym nie przekracza 500 cm³. Silniki motocykli, zanim wyjadą one na tor żużlowy, przechodzą specjalny tuning.

Kryteria sprzętowe jakie występują w regulaminach żużlowych to m.in.:

1. układ wydechowy powinien być oryginalny, bez zmian i ulepszeń, powinien odpowiadać przepisom FIM i mieć limit głośności do 98 dB,
2. tylne opony mogą być dowolnej marki i typu, muszą posiadać homologację FIM na dany rok; niedozwolone jest natomiast ich podgrzewanie ani wszelka inna modyfikacja,
3. nie wolno naprawiać kierownic z lekkich stopów poprzez ich spawanie
4. stosowanie tytanu i jego stopów w silniku i podwoziu motocykla jest niedozwolone
5. zakaz użycia w zawodach motocykli innych, niż zostały podane w zgłoszeniu dostarczonym organizatorowi zawodów
6. motocykl powinien ważyć nie mniej niż 77 kilogramów

Sędzia zawodów ma prawo nie dopuścić do startu motocykli, które nie spełniają powyższych wymogów, bądź motocykli, których stan zagraża bezpieczeństwu zawodników. Zawodnicy ponadto powinni być wyposażeni w specjalny kevlarowy kombinezon (dawniej były to kombinezony skórzane), który zabezpiecza ich w przypadku ewentualnego wypadku. Pokonywanie łuków w ślizgu kontrolowanym ułatwione jest dzięki specjalnej metalowej nakładce na lewym bucie, tzw. „łyżwie”. Zawodnicy oprócz tego powinni być obowiązkowo wyposażeni w kask z goglami z tzw. „zrywkami” (jednorazowymi foliami, które podczas trwania wyścigu są odczepiane wraz z brudem (fragmentami nawierzchni)).

Zawody rozgrywane są indywidualnie, parami bądź wieloosobowymi drużynami. Obsada danego biegu, kolory kasków oraz pozycje startowe ustalane są na podstawie tabeli biegowej (inaczej programu, rozpiski). Zawodnicy otrzymują punkty według następującej punktacji: zwycięstwo w biegu - 3 punkty, drugie miejsce 2, trzecie miejsce 1 punkt. Czwarte miejsce (zawodnik dojeżdżający na metę jako ostatni bądź nie kończący wyścigu) nie jest punktowane.

W zawodach drużynowych punkty uzyskiwane przez zawodników danej drużyny są sumowane. Podczas zawodów indywidualnych każdy z zawodników bierze udział w pięciu wyścigach, podczas których spotyka się jednokrotnie z każdym innym zawodnikiem. Stosowany jest również czasami system pucharowy, który polega na stopniowym eliminowaniu zawodników najsłabszych. W finale spotykają się najlepsi zawodnicy z ostatniego biegu. Zasady te stosowane były podczas turniejów Gran Prix wyłaniających mistrza świata w latach 1998-2004.

Zawody drużynowe polegają na odbywaniu się meczy (w meczu biorą udział dwie drużyny) i czwórmeczy (cztery drużyny), rzadko trójmeczy, pięciomeczy, itd. W meczu z udziałem dwóch drużyn w każdym wyścigu rywalizuje zgodnie z tabelą biegową po dwóch zawodników z każdej drużyny.

Tabele biegowe różnią się dla różnych krajów – w lidze polskiej i angielskiej stosowane są tabele 16-biegowe, a np. w lidze szwedzkiej tabele 15-biegowe.

Odmiany sportu żużlowego, w których rozgrywane są niezależne mistrzostwa świata różnią się rodzajem nawierzchni i długością torów, a także regionami, w których zostały spopularyzowane.

Najważniejsze odmiany:

Żużel klasyczny - (najstarsza i najpopularniejsza z odmian żużla)
Rozgrywany jest na torach o sypkiej nawierzchni, o długości od 260 do 425 metrów. Tory krótsze, o długości do 300 metrów (tzw. techniczne), istniejące głównie w Wielkiej Brytanii, uznawane są za trudniejsze, ponieważ wymagają od zawodników większych umiejętności pokonywania łuków. Zawody dzięki temu są bardziej widowiskowe. Tory żużlowe występujące w Polsce mają długości od 320 do 400 metrów. W żużlu klasycznym zawodnicy ścigają się najczęściej przez cztery okrążenia. W każdym wyścigu (tzw. biegu) startuje zazwyczaj czterech (rzadziej pięciu bądź sześciu) żużlowców. Żużel klasyczny jest najbardziej popularny w Polsce, Wielkiej Brytanii i Szwecji. W państwach tych istnieją najbardziej rozbudowane rozgrywki ligowe na świecie.

Żużel na długich torach trawiastych - (ponad 425 metrów długości) Spopularyzowany jest w Belgii, Holandii i w Niemczech. Z powodu łagodniejszych łuków i rzadszego kontaktu między zawodnikami nie wymaga on od zawodników takich umiejętności technicznych, jak żużel klasyczny. Zawodnicy natomiast muszą być bardzo wytrzymali, ponieważ w wyścigach na długich torach żużlowcy mają do przejechania więcej niż cztery okrążenia w jednym biegu.

Żużel na torach krótkich - (do 260 metrów długości)
Na tzw. mini-torach szkoleni są głównie młodzi zawodnicy, którzy później startują w żużlu klasycznym. Ze względu na częste i ciasne łuki zawodnicy mają możliwość podnoszenia swojego poziomu techniki jazdy. Na mini-torach korzysta się przeważnie z mniejszych motocykli (najczęściej o pojemnościach silników 80 cm³). Mini-tory są najczęściej usytuowane przy ośrodkach żużla klasycznego. Najwięcej mini-torów występuje w Polsce, Szwecji i Danii. W Polsce w treningach na mini-torach mogą uczestniczyć adepci w wieku od 10 do 15 lat.

Żużel na lodzie
Odmiana sportu żużlowego spopularyzowana głównie w części krajów byłego ZSRR. Różni się ona od odmian żużla na torach sypkich bądź trawiastych nawierzchnią i techniką pokonywania zakrętów (brak możliwości wykonania tzw. ślizgu kontrolowanego) oraz konstrukcją samych motocykli. Opony motocykli wykorzystywanych w żużlu na lodzie wyposażone są w kolce, dzięki którym wzrasta przyczepność.